Hạt đười ươi – ‘Yến sào của núi rừng Tây Nguyên’

Hạt đười ươi vị ngọt, tính hàn, có khả năng thanh nhiệt, nhuận phổi, lợi hầu, giải độc…. Vì vậy, loại hạt này thường được sử dụng để giải nhiệt ngày hè. Thậm chí, vì nhiều công dụng cho sức khỏe mà hạt đười ươi còn được ví như “Yến sào của núi rừng Tây Nguyên”.

Tổng quan về hạt đười ươi

Hạt đười ươi có bề mặt màu nâu tối hoặc màu nâu pha với màu vàng sẫm. Trên hạt có vân nhẵn không đồng đều. Về kích thước, hạt có hình bầu dục, dài khoảng 2,5cm, rộng 14 đến 16mm, dày 5 đến 7mm.

Nếu cầm trên tay, bạn sẽ thấy bề mặt vỏ của hạt có những đường gân gợn sóng. Xung quanh hạt có thể có một lớp chất nhầy dính vào gốc quả. Khi phơi hoặc sấy khô, lớp chất nhầy này sẽ bám chặt vào hạt.

Những năm gần đây, hạt đười ươi luôn nằm trong danh sách những loại hạt hot, được chị em săn lùng. Thậm chí, vì độ hiếm có, khó tìm mà các chị em phải đặt hẹn từ sớm để có thể sở hữu được 1kg hạt đười ươi với mức giá tương đối đắt đỏ.

Nhưng trước khi tìm hiểu kỹ về các lý do khiến hạt đười ươi được chị em săn lùng, chúng ta sẽ cùng điểm qua một số thông tin tổng quan về hạt đười ươi. Theo đó:

Hạt đười ươi trồng ở đâu?

Hạt đười ươi còn được gọi là lười ươi, hạt ươi, hạt ươi bay, an nam tử, bàng đại hải, đại hải tử. Đây là quả của cây đười ươi. Cây cũng có nhiều tên gọi khác như: lười ươi, cây thạch, đại đồng quả, cây ươi. Có tên khoa học là Scaphium lychnophorum (Hance) Kost. (Sterculia lyhnophora Hance), thuộc họ Trôm (Sterculia).

Ở Việt Nam, cây đười ươi xuất hiện nhiều ở khu vực Trung Trung Bộ và Tây Nguyên. Cây cũng xuất hiện ở một số quốc gia khác trên thế giới như: Campuchia, Lào, Trung Quốc, Pháp…. Hơn nữa, tùy vào khu vực phân bố mà hạt đười ươi sẽ có một số đặc điểm riêng biệt (nhất là về kích thước, hình thái, màu sắc và độ dày vỏ hạt).

Ngoài khu vực phân bố, người đang băn khoăn không biết hạt đười ươi trồng ở đâu cũng cần biết rằng cây ươi chưa được trồng đại trà để phục vụ mục đích kinh tế. Ở Việt Nam, phần lớn hạt đười ươi đang thu được đều là từ những cây ươi mọc tự nhiên trong các khu rừng có độ cao trung bình từ 250 đến 800m ở các tỉnh: Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Bình Định, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Nông, Lâm Đồng, Bình Phước, Đồng Nai, Khánh Hòa.

Cũng vì được thu từ những cây ươi mọc tự nhiên trong rừng nên hạt đười ươi luôn được đánh giá là loại hạt không nhiễm hóa chất bảo vệ thực vật, an toàn cho sức khỏe. Cách chế biến hạt đười ươi để dùng tại nhà cũng vô cùng đơn giản, dễ áp dụng.

Mùa thu hoạch hạt đười ươi

Đười ươi là loại cây to. Cây trưởng thành có thể cao từ 30 đến 40m. Riêng phần thân chưa phân nhánh đã có thể cao từ 10 đến 20m, đường kính thân dao động từ 0,8 đến 1m. Lá cây đươi là dạng lá đơn nguyên hoặc xẻ thùy, mặt trên có màu lục, mặt dưới thường có màu nâu hoặc màu ánh bạc, cuống lá dài.

Mỗi bông hoa ươi cho ra 1 đến 2 quả. Quả dạng lá, hình trứng, trông giống như chiếc đèn treo. Do đó, nó còn có tên gọi là Lynchnophora. Quả ươi thường dài từ 12 đến 16cm, phần rộng nhất của quả là 4 đến 5 cm. Quả chín từ tháng 4 đến tháng 6 hàng năm, chậm nhất là tháng 8. Do đó, đến thời điểm này, người dân ở những khu vực có mọc cây ươi lại lên rừng hái hoặc nhặt hạt đười ươi chín già, tự bay khỏi cây.

Theo những người sinh sống ở khu vực có cây ươi mọc tự nhiên, sản lượng hạt của cây khá cao. Một cây trưởng thành có thể cho 30 đến 40kg hạt/ mùa thu hoạch. Tuy nhiên, chu kỳ ra quả của cây rất dài. Cây phải đạt từ 10 năm tuổi trở lên mới bắt đầu cho quả. Cây cũng không cho quả 1 năm 1 lần như phần lớn loại cây rừng khác mà phải 3 đến 4 năm mới cho ra quả một lần. Vì vậy, hạt đười ươi luôn nằm trong nhóm hạt hiếm, được người tiêu dùng săn lùng.

Các loại hạt đười ươi chính

Hạt đười ươi luôn nằm trong tình trạng khan hiếm. Vào thời điểm chính vụ, một người vào rừng một buổi mới có thể nhặt được từ 3 đến 5 cân đười ươi chín già tự nhiên. Nếu tiến hành chặt cành để thu hái thì có thể thu được trên dưới chục cân. Căn cứ vào cách thu hái, có thể phân loại hạt ươi thành hai nhóm chính là:

• Hạt đười ươi bay: Đây là loại hạt đười ươi tốt nhất. Cũng là loại có giá cao nhất. Vì hạt được chín già trên cây rồi mới bay khỏi cành, rụng xuống đất. Mỗi hạt đười ươi bay đều tập trung đầy đủ tinh túy, hạt mẩy, có màu nâu hoặc nâu pha vàng với nhiều tác dụng tốt với sức khỏe.
• Hạt đười ươi sẻ: Để thu được nhiều hạt đười ươi hơn, nhiều người trèo lên cây trực tiếp hái những quả ươi già, thậm chí là quả còn non. Không ít người còn tiến hành chặt cành, chặt cây để tăng tốc độ thu hái. Loại hạt đười ươi này sau khi phơi hoặc sấy khô sẽ không to như hạt đười ươi bay (chín tự nhiên), hạt không mẩy, màu đen. Công dụng cho sức khỏe cũng không bằng.

Giá hạt đười ươi

Không chỉ có khác biệt về cách thu hái mà công dụng cho sức khỏe của hạt đười ươi bay và hạt đười ươi sẻ cũng có sự cách biệt nhất định. Vì vậy, giá của hai loại hạt đười ươi này luôn khác nhau. Theo đó:

• Giá loại quả chín trên cây rồi tự theo gió thổi bay xuống đất thường cao hơn. Xoay quanh mức 350.000 VNĐ/ kg. Có thời điểm giá hạt đười ươi bay lên đến 500.000 VNĐ/ kg.
• Giá hạt đười ươi sẻ do người dân tự thu hái thường thấp hơn. Xoay quanh mức 180.000 đến 300.000 VNĐ/ kg.

Ngoài ra, trên thị trường còn có nhiều loại hạt ươi trôi nổi với nguồn gốc, xuất xứ không rõ ràng. Những loại hạt này có mức giá đa dạng, thường rẻ hơn so với loại hạt được thu hái trực tiếp tại Việt Nam. Tuy nhiên, chất lượng của loại hạt này cũng không được đảm bảo.

Tác dụng của hạt đười ươi với sức khỏe

Hạt đười ươi đã được người dân thu hái và sử dụng từ nhiều đời nay. Đến thời điểm hiện tại, cả Đông y và Tây y đều đã chứng minh nhiều tác dụng cho sức khỏe của hạt đười ươi. Thậm chí, vì có nhiều công dụng cho sức khỏe mà hạt đười ươi còn được gọi là ‘Yến sào của núi rừng Tây Nguyên’. Cụ thể:

Công dụng của hạt ươi theo Đông y

Theo Đông y, hạt ươi có vị ngọt, tính hàn, lợi về kinh phế, đại tràng. Loại hạt này có nhiều công dụng trong việc thanh nhiệt, nhuận phổi, giải độc, lợi hầu. Do đó, nó phù hợp với những người bị ho khan không có đờm, khản tiếng, đau họng, viêm họng, nhiệt táo, cốt chưng (người bệnh có dấu hiệu sốt nhẹ về chiều và đổ mồ hôi trộm), nôn ra máu, chảy máu cam, đại tiện ra máu….

Chính vì khả năng thanh nhiệt, giải độc cực kỳ hiệu quả nên chị em thường săn lùng hạt đười ươi để giải nhiệt ngày hè. Những người thể nhiệt cũng thích dùng trà hạt ươi để thanh thải nhiệt độc.

Công dụng của hạt ươi theo Tây y

Thành phần hóa học của hạt ươi cũng chứng minh đây là loại hạt rất tốt cho sức khỏe. Cụ thể, hạt ươi bao gồm phần nhân và phần vỏ. Trong đó:

• Phần nhân chiếm khoảng 35% trọng lượng hạt. Trong nhân hạt có chứa khoảng 2,98% chất béo và lượng lớn tinh bột, chất đắng.
• 65% trọng lượng còn lại là phần vỏ. Trong phần này chứa 59% bassorin, 1% chất béo, tannin, chất nhầy và một số thành phần khác….
• Hạt đười ươi cũng chứa một số loại đường như: galatoza, pentoza và arabinoza (đây chính là nguyên nhân tạo nên vị ngọt thanh của loại hạt này).

Từ những thành phần này, có thể thấy hạt đười ươi có thể hỗ trợ tích cực cho quá trình phòng và hỗ trợ điều trị một số bệnh lý như:

• Các bệnh về xương khớp, nhất là gai cột sống
• Viêm họng hạt, viêm họng mãn tính
• Các chứng chảy máu do nhiệt như: chảy máu cam, đại tiện ra máu
• Sỏi thận
• Táo bón
• Ho khan, ho có đờm
• Viêm đường tiết niệu
• Rối loạn thần kinh thực vật
• Thanh thải nhiệt độc, giảm cân
• Trị mụn nhọt, làm đẹp da….

Cách dùng hạt đười ươi an toàn, hiệu quả

Theo lương y Nguyễn Đức Nghĩa, Ủy viên Hội dược liệu TP HCM, tùy độ tuổi mà bạn nên chọn dùng liều lượng khác nhau. Dao động từ 2 đến 10 hạt lười ươi trong 1 ngày. Cách dùng cũng rất đơn giản. Chỉ cần đem hạt đười ươi rửa sạch, cho vào ly nước lớn (4 đến 5 hạt đười ươi đủ cho 1 lít nước). Đợi đến khi hạt đười ươi nở ra thành thứ nước sền sệt như thạch là có thể dùng được.

Nên uống đều trong khoảng 10 đến 30 ngày để thanh thải nhiệt độ trong cơ thể, tăng cường sức khỏe. Đặc biệt là với những người hay bị nóng trong người, người bệnh trĩ, táo bón, hay thức khuya, lao động trí óc mệt nhọc. Ngoài việc ngâm đười ươi với nước, bạn có thể áp dụng một số bài thuốc hay từ lười ươi như:

Hỗ trợ điều trị viêm họng mãn tính, viêm họng hạt

Nếu bạn bị viêm họng mãn tính, viêm họng hạt tái đi tái lại nhiều lần gây khan tiếng, khó chịu, dùng nhiều loại thuốc Đông – Tây y không khỏi thì có thể áp dụng bài thuốc từ hạt đười ươi. Cách dùng không quá khó, mỗi ngày lấy từ 2 đến 10 hạt đười ươi (tùy theo thể trạng). Cắt bỏ hai đầu hạt, cho vào ly hoặc bát lớn (đủ đựng khoảng 500ml nước), đổ nước sôi vào tráng qua để loại bỏ bụi bẩn.

Sau đó, rót đầy nước sôi và ngâm trong khoảng 20 đến 30 phút. Hạt đười ươi bay loại xịn sẽ nở lớn (từ 8 đến 10 lần). Bạn có thể thêm đường phèn hoặc đường cát vào để dùng trong ngày thay nước. Vừa uống nước vừa ăn phần cơm (bỏ nhân) để tăng công dụng.

Hỗ trợ điều trị ho khan

Nếu bị đau họng, ho khan không có đờm, cốt sưng, nội nhiệt, chảy máu cam thì có thể để lấy hạt ươi bay 3 hạt, mật ong 15ml hãm với nước sôi. Dùng như trà hàng ngày. Trường hợp bị ho khan, mất tiếng, họng có cảm giác nóng rát, lợi viêm đau thì nên lấy hạt ươi bay 5 hạt, cam thảo 3g, cho vào ấm sắc uống thay trà. Nếu người bệnh là người già hoặc trẻ nhỏ thì có thể cho thêm một chút đường phèn cho dễ uống.

Hỗ trợ điều trị chảy máu cam ở trẻ nhỏ

Nếu nhà có trẻ nhỏ thường xuyên bị chảy máu cam, bạn nên lấy hạt ươi bay từ 2 đến 5 hạt. Cho vào chảo sao vàng, bỏ vào nồi nấu lấy nước cho trẻ uống trong ngày. Lưu ý, nên theo sát để trẻ uống hết trong ngày. Tuyệt đối không để qua ngày hôm sau uống tiếp.

Hỗ trợ điều trị viêm họng, viêm amiđan cấp tính

Người bệnh có thể lấy hạt ươi bay 5g, bản lam căn 5g, mạch môn đông 5g, cam thảo 5g. Đem tất cả rửa qua với nước sôi cho sạch, cho vào ấm, hãm với nước sôi, uống nhiều lần trong ngày thay trà.

Nếu không có bản lam căn và mạch môn đông, bạn có thể dùng bài thuốc từ các vị thuốc quen thuộc hơn là hạt đười ươi 5g, hoa kim ngân khô 16g, bồ công anh 4g, bạc hà 2g, cam thảo 1g. Đem tất cả các vị này rửa sạch, hãm với nước sôi uống như uống trà.

Hỗ trợ điều trị bệnh gai cột sống

Để hỗ trợ điều trị bệnh gai cột sống, bạn phải chọn hạt đười ươi thật kỹ. Tốt nhất nên chọn những hạt ươi bay loại xịn (hạt mẩy, có màu vàng pha với màu nâu như màu hạt dẻ. Không chọn những hạt màu đen vì đó thường là hạt non, hái trên cây rồi phơi khô).

Sau đó, đun nước sôi, để nước thật nguội rồi bỏ 15 đến 20 hạt  đười ươi đã rửa sạch vào. Ngâm trong 2 tiếng đến khi hạt ươi mềm hẳn thì bóc lấy phần cùi, cho vào cốc, thêm chút đường cho ngọt, chia làm 3 lần để dùng trong ngày. Nên áp dụng bài thuốc này liên tục trong khoảng 2 tuần để giảm các cơn đau, hỗ trợ điều trị gai cột sống.

Ngoài bài thuốc từ hạt đười ươi, người bệnh cần kết hợp với các bài tập thể dục chuyên dụng cho bệnh nhân gai cột sống.

Giải độc, thanh nhiệt khi nắng nóng

Vào những ngày nắng to, không khí oi bức, khó chịu, bạn có thể dùng hạt ươi để giải nhiệt. Có hai cách dùng hạt ươi giải nhiệt cực tốt. Một là hãm hạt ươi với nước sôi, dùng như trà. Hai là kết hợp hạt ươi với bột sắn dây (để nước hạt ươi nguội rồi mới thêm bột sắn dây), cho thêm một chút đường phèn, khuấy tan, uống vài lần trong ngày.

Trị mụn nhọt do nóng

Nếu bạn nổi nhiều mụn, nốt mụn sưng to gây đau nhức, khó chịu thì có thể lấy hạt đười ươi rửa sạch, ngâm nước cho hạt nở hết ra. Lấy một chút nước hạt ươi trộn với cơm và vài hạt muối thành hỗn hợp sền sệt. Đắp hỗn hợp này lên nốt mụn. Thực hiện ngày một lần để nốt mụn nhanh lành, không để lại sẹo thâm.

Trị táo bón do nhiệt

Hạt đười ươi có khả năng thanh nhiệt, nhuận tràng cực tốt. Vì vậy, nếu bị táo bón do nhiệt, bạn cũng có thể dùng bài thuốc từ hạt ươi. Cách dùng cụ thể là lấy 5 đến 10 hạt ươi, hãm với nước uống vào lúc sáng sớm, khi bụng còn đói.

Lưu ý: Công dụng của các bài thuốc từ hạt đười ươi còn phụ thuộc và thể trạng và bệnh tình của bệnh nhân. Vì vậy, với các chứng bệnh nguy hiểm, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ để có phương pháp kết hợp điều trị tốt nhất.

Lưu ý khi dùng hạt đười ươi

Hạt đười ươi được dùng trong việc phòng và hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh, đặc biệt là viêm họng, viêm amidan, ho khan, bệnh gai cột sống. Tuy nhiên, để hạt đười ươi phát huy tối đa công dụng, bạn cần ghi nhớ các lưu ý khi sử dụng. Cụ thể:

• Bạn chỉ nên dùng hạt tươi khi đã chế biến – tức đã ngâm cho hạt nở ra. Tuyệt đối không dùng hạt ươi khô, chưa qua ngâm nở. Vì khi ăn vào dạ dày, hạt có thể nữ to ra gây khó thở, ách tắc ở đường tiêu hóa.
• Dù hạt đười ươi khô rất dễ bảo quản. Nhưng bạn cũng nên để hạt ở những nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng mặt trời. Tránh để hạt tiếp xúc với các hóa chất, các sản phẩm nặng mùi. Vì có thể ảnh hưởng đến hương vị và công dụng của hạt.
• Để sử dụng hạt ươi, bạn buộc phải ngâm hạt với nước. Tuy nhiên, chỉ nên ngâm số hạt vừa đủ sử dụng. Tuyệt đối không ngâm lâu vì sẽ khiến hạt lên men chua, có thể gây đau bụng.
• Để tăng cảm giác ngon miệng, bạn có thể kết hợp hạt ươi với hạt é. Đây đều là những loại hạt có khả năng thanh nhiệt, giải độc rất tốt.
• Tùy vào cơ địa của người dùng mà công dụng của hạt ươi sẽ tăng hoặc giảm. Hơn nữa, hạt ươi sẽ không cho hiệu quả nhanh như thuốc tây. Vì vậy, bạn cần kiên trì sử dụng để nhận thấy kết quả rõ rệt.

Mua hạt đười ươi ở đâu?

Như đã chia sẻ ở trên, sản lượng hạt tươi thu hái tự nhiên ở Việt Nam không nhiều. Thậm chí, nhiều người phải đặt trước để có thể mua được 1kg hạt đười ươi bay loại xịn. Nhưng hiện trên thị trường, hạt ươi được bày bán quanh năm với số lượng rất lớn. Đây phần lớn là loại hạt ươi không có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, được nhập lậu từ nước ngoài (cơ quan chức năng đã phát hiện nhiều trường hợp nhập lậu hạt ươi với số lượng lớn).

Vì vậy, khi có nhu cầu mua và sử dụng hạt đười ươi, bạn nên tìm đến những địa chỉ phân phối uy tín như Shop Hạt Dinh Dưỡng Ecohealth. Đây là địa chỉ có nhiều năm kinh nghiệm trong việc thu mua, phân phối các loại nông sản, thảo dược chất lượng cao.

Shop Hạt Dinh Dưỡng Ecohealth sẽ giúp bạn tìm được loại lười ươi xịn với mức giá hợp lý nhất. Nhân viên tư vấn của Shop Hạt Dinh Dưỡng Ecohealth cũng sẽ cung cấp đầy đủ thông tin để bạn có thể sử dụng hạt đười ươi đúng chuẩn, tốt cho sức khỏe.